Ustrój i status prawnomiędzynarodowy Wolnego Miasta Gdańska (1920-1939)

W wyniku postanowień Traktatu wersalskiego z 28 VI 1919 r. ustanowiono Wolne Miasto Gdańsk, które miało być kompromisem między koniecznością uzyskania przez Polskę dostępu do Bałtyku a interesami stanowiącej większość, niemieckojęzycznej ludności miasta. Wolne Miasto było niesuwerennym podmiotem stosunków międzynarodowych, połączonym szczególną relacją zależności z Ligą Narodów oraz protektoratem administracyjnym z Rzeczpospolitą. Status prawnomiędzynarodowy Gdańska oraz jego ustrój ukształtowany został przez Traktat wersalski, Konstytucję Wolnego Miasta Gdańska oraz umowy zawarte przez władze gdańskie z Rzeczpospolitą Polską. Ustrój polityczny Gdańska opierał się na podziale władzy między organem ustawodawczym w postaci Zgromadzenia Ludowego (Volkstag) a Senatem będącym organem wykonawczym oraz niezależnym sądownictwem. Konstytucja Wolnego Miasta gwarantowała szereg wolności obywatelskich, w tym wolność słowa i religii. Gdańsk na skutek działań niemieckiego rządu stał się przedmiotem tzw. faktycznego anschlussu. Zjawisko to polegało na rzeczywistym upodabnianiu gdańskiego systemu politycznego do systemu III Rzeszy oraz sukcesywnym skoordynowaniu Gdańska z Berlinem, w wyniku nieformalnych nacisków. Brak stanowczego oporu społeczności międzynarodowej w stosunku do działań Niemiec doprowadził ostatecznie do wybuchu II wojny światowej i włączenia Gdańska do III Rzeszy.Free City of Danzig was established as a result of the provisions of The Treaty of Versailles. It was a compromise between Poland's need to have an access to the sea, and the interests of major population of Gdansk which was german-speaking. Free City was not sovereign subject of international relations. It was connected in a specific way with League of Nations and it was under the administrative protectorate of Poland. International position of Gdansk and its political system based on: The Treaty of Versailles, The Constitution of The Free City of Danzig and agreements concluded by the authorities of the Gdansk with Polish govenment. Political system of Gdansk based on the separation of power between: the legislative body in the form of the People's Assembly (Volkstag), Senate as an executive and independent judiciary. Constitution of The Free City of Danzig guaranteed civil and political rights including freedom of speech and religion. Gdansk by the actions of the German government became the subject of the so-called actual anschluss. It consists in changing political system of Gdansk to 3rd Reich pattern in an informal way and gradual coordinating policies of Berlin and Gdansk. Lack of firm resistance of international community to German action led to the outbreak of II World War and finally to inclusion of Gdansk to Reich

Iwan Iwanowicz Bielanin, wygnaniec rosyjski w Gdańsku. Przyczynek do „międzynarodówki szpiegowskiej” Wolnego Miasta lat 1920–1939

After the Bolshevik Revolution, 1–2 million political refugees fled from Russia. Some of them (a few thousand) settled in the Free City of Gdańsk. Some people, especially ex‑military – attracted by the special status of the quasi‑state – entered in a kind of an “international espionage” community. They were mercenaries of various secret services. We can sketch the motifs and the ways taken by this interesting faction of refugees taking a perspective of one of them, Ivan Ivanovich Bielanin. He worked for the Polish, German and Soviet secret services, as well as for the “white” Russians. In fact, it was a drama of a rootless man who in other circumstances would probably have taken a better advantage of his inborn talents. Free City was an area conducive to business intelligence, because espionage was not penalized there. The agendas of German and Polish intelligence were particularly active in Gdańsk, as well as, to a lesser extent, the Soviet, French, Lithuanian and English. […] The Free City of Gdańsk in the the period of 1920–1939 there was a strong, staff‑wise, Polish military intelligence agency. It was was to inquire the north‑eastern territories of the Reich and to observe the area of Gdańsk. An officer of outstanding talents, Karol Dubicz‑Penther, was the head of the institution in the period of 1920–1926. We can describe Bielanin’s activities mainly on the basis of his reports. Bielanin was an officer in the tsarist army. After the Bolshevik Revolution, he briefly collaborated with the Communists. Then he fought in anti‑Communist Russian troops. In 1919–1923, he worked for the Polish military intelligence in Gdańsk. He traveled with missions to Berlin and Warsaw. He provided a lot of very valuable information about the German intelligence and Russian emigration environments. But he was not loyal and with time people lost confidence in him. His instability and nihilism can be considered as characteristic for the drama of Russian refugees. To raise funds to maintain themselves and gain the favours of the authorities, they became “mercenaries spies”. Finally, the German, Polish and Soviet services considered Bielanin a traitor

Bydgoszcz. Jak z kolei wyrosło nowoczesne miasto

In this article, the author presents modernization of social life under the influence of railroads. He focuses his attention on the city on the Brda River, its immediate and further surroundings. In every analyzed case, the described changes had taken place at a varied pace and scale, although in all of them, their uniform, innovative character was visible. They included time optimization, technical progress, economization of life, growing egalitarianism, women’s emancipation, processes of self-organization of society and democratization of social life, industrialization, urbanization, and expansion of transport network

Świat wadowickiej książki na tle historii miasta do 1939 roku

W pierwszej części artykułu prezentuję historię Wadowic, a następnie początki funkcjonowania i rozwoju w tym mieście systemu książki. Przypominam dzieje powstania pierwszych druków oraz omawiam działalność istniejących na terenie miasta wydawnictw, księgarń, drukarń i bibliotek. Osobną uwagę poświęcam twórczości literackiej poetów i prozaików wadowickich do roku 1945

Archiwalia izb przemysłowo-handlowych II RP

W rozdziale omówiono archiwalia izb przemysłowo-handlowych istniejących w okresie II Rzeczypospolitej. Były to izby w Bielsku, Brodach, Bydgoszczy, Gdyni, Grudziądzu, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu, Sosnowcu, Toruniu, Warszawie i Wilnie. Oprócz tego wspomniano o aktach Izby Arbitrażowej Bawełny w Gdyni, Izby Wełny oraz Izby Morskiej w Gdańsku. Osobno wymieniono izby bilateralne: Amerykańsko- Polską; Polsko-Bułgarską oraz Polsko-Rumuńską. Wskazano na możliwosci badawcze, jakie dają zespoły akt innych instytucji, w tym zakładów przemysłowych

Miasta podzielone jako przedmiot zainteresowań geografii oraz innych nauk

This paper offers a review of the most important publications on divided towns and consists of two parts. The first focuses on defining basic notions referring to border towns, which the author takes to include divided towns and adjacent towns, and describes examples of such units. Part two, the core of the paper, makes a survey of literature, starting from 1990, in which the objects of study are divided towns in Europe.Opracowanie stanowi przegląd najważniejszych publikacji w zakresie miast podzielonych i składa się z dwóch części. Pierwsza koncentruje się na zdefiniowaniu podstawowych pojęć odnoszących się do miast granicznych, do których autorka zalicza miasta podzielone i miasta stykowe, a następnie opisuje przykłady takich miast. Natomiast druga część stanowi trzon opracowania i dotyczy przeglądu literatury począwszy od 1990 r., której przedmiotem badań są miasta podzielone w Europie

Socjotopografia Torunia w okresie międzywojennym w świetle analizy ksiąg adresowych z 1923 i 1932 roku

Okres międzywojenny w Toruniu z punktu widzenia historii miasta był bardzo ważnym etapem w jego dziejach. Pewne zmiany zachodziły w strukturze socjotopograficznej dzielnic toruńskich o czym traktuje ten artykuł. Związki zachodzące między strukturami społecznymi a układem przestrzennym miasta w 1923 i 1932 roku, pozwoliły zobrazować specyfikę każdej z dzielnic, ukazując charakter danego osiedla wraz z opisem składu społeczno-zawodowego lokatorów, podzielonych na pięć klas majątkowych (społecznych). Przedstawiony w artykule obraz międzywojennego Torunia w kontekście socjotopograficznym, pozwolił ukazać plastyczny obraz zamożności poszczególnych dzielnic i ulic w latach 1923-1932. Większość osiedli toruńskich zachowywało swój pierwotny charakter, zarówno pod względem rozmieszczenia poszczególnych grup mieszkańców jak też składu społeczno-zawodowego, co jest ważnym aspektem dla całej historii miasta

(Nad)morskie pogranicza nowoczesności. Rostock, Kłajpeda i Tallin od lat 70. XIX do lat 20. XX w.

Coastal frontiers of modernity. Rostock, Memel and Tallinn from the 1870s to the 1920s. (Summary)Three various port cities of the Baltic Sea are discussed in the article: Rostock, Memel and Tallinn. These three cities were selected because of their location in the dynamic south-eastern part of the Baltic Sea region and comparing the related historical, demographic, social, economic and legal and state-related conditions, promises interesting and original results. The article discusses the fifty years between the 1870s and the first half of the 20th century. It was then that the cities had to deal with both the new political situation after the unification of Germany and the technological and globalization processes which occurred at an alarming speed, and – after World War I – the challenges posed by the emergence of new national states. The article attempts to answer the question of whether, how and why Rostock, Memel and Tallinn differed from other maritime cities, and what the sum of their social, economic and political experiences were when entering into the 20th century, in particular the interwar period. It was the interwar period that determined the nature of the cities after 1939 when the fate of all three was united – first under German, and from 1944/1945 – under Russian influence. In consequence, all three faced the transformation challenge more or less at the same time (Rostock in 1990, Memel and Tallinn in 1991). The article discusses mainly the factors that were decisive for the (non)modern nature of the said cities, their (non) compliance with the global technological and economic standards and their reactions to external models.Coastal frontiers of modernity. Rostock, Memel and Tallinn from the 1870s to the 1920s. (Summary)Three various port cities of the Baltic Sea are discussed in the article: Rostock, Memel and Tallinn. These three cities were selected because of their location in the dynamic south-eastern part of the Baltic Sea region and comparing the related historical, demographic, social, economic and legal and state-related conditions, promises interesting and original results. The article discusses the fifty years between the 1870s and the first half of the 20th century. It was then that the cities had to deal with both the new political situation after the unification of Germany and the technological and globalization processes which occurred at an alarming speed, and – after World War I – the challenges posed by the emergence of new national states. The article attempts to answer the question of whether, how and why Rostock, Memel and Tallinn differed from other maritime cities, and what the sum of their social, economic and political experiences were when entering into the 20th century, in particular the interwar period. It was the interwar period that determined the nature of the cities after 1939 when the fate of all three was united – first under German, and from 1944/1945 – under Russian influence. In consequence, all three faced the transformation challenge more or less at the same time (Rostock in 1990, Memel and Tallinn in 1991). The article discusses mainly the factors that were decisive for the (non)modern nature of the said cities, their (non) compliance with the global technological and economic standards and their reactions to external models